- Izvor: KC Novi Sad
27/07/2018
[views]
Tribina „Crna ruka i Solunski proces 1917. godine” održana je u ponedeljak 15. oktobra u klubu „Tribina mladih” Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je msr Srđan Graovac, istoričar.
trong>Na tokove istorije, rekao je na početku autor, uticale su i ličnosti koje po svojoj ulozi u društvu nisu zauzimale najviše pozicije u hijerarhiji. Jedna od njih bio je pukovnik Dragutin T. Dimitrijević Apis (Beograd, 1876. — Solun, 1917) koji je odigrao značajnu ulogu u Kraljevini Srbiji na početku 20. veka.
Organizacija „Ujedinjenje ili smrt”, poznatija pod nazivom „Crna ruka”, osnovana je 1911. godine, ali njeni koreni sežu do 1901., kada se grupa oficira-zaverenika zajedno sa Apisom prvi put okupila u stanu Antonija Antića i razmatrala plan o likvidaciji Aleksandra Obrenovića. Politički su ponekad bili u savezu sa Dvorom, a protiv radikala Nikole Pašića, a ponekad su bili sa radikalima protiv Dvora. Već tada se nazirao neizbežan obračun između ta tri centra moći.
Početkom 1914. godine, zbog zaoštrenih odnosa između „Crne ruke” i radikala, verovatno bi došlo do vojnog udara da se nije dogodio atentat u Sarajevu posle kojeg je Srbiji zapretio rat sa Austrougarskom. Apis je bio upoznat sa planovima atentata.
Tokom Velikog rata, „Crna ruka” i njen neformalni vođa Apis, podelili su sudbinu srpske vojske sa kojom su prešli na Krf, a potom u Solun, gde se i odigrao završni čin Apisovog burnog života.
U decembru 1916. godine, Apisa su uhapsile srpske vojne vlasti pod optužbom da je pokušao atentat na regenta Aleksandra Karađorđevića. Mladi regent, nespreman da moć i politički uticaj podeli sa Apisom, odlučio je da ga eliminiše iz daljeg političkog života Srbije.
Apis je optužen da je održavao tajne kontakte i vodio konspirativne razgovore sa austrougarskim diplomatom Sajsom Inkartom, te da ga je on uveravao da će Austrougarska odmah zaključiti primirje sa Kraljevinom Srbijom pod uslovom da se „Crna ruka” prethodno obračuna sa regentom Aleksandrom.
Odlučeno je da se cela grupa sa Dimitrijevićem na čelu uhapsi i izvede pred Vojni sud zbog veleizdaje. Apis je tada bio pomoćnik načelnika Štaba Treće armije, a vojska ga je razoružala i uhapsila u Štabu Treće armije 28. decembra 1916. godine. Zajedno sa njim, uhapšeni su i pripadnici „Mlade Bosne” Rade Malobabić i Muhamed Mehmedbašić.
Proces je održan pred Velikim vojnim sudom u kasarni Treće armije u Solunu. Suđenje je vodio general Miroslav Milisavljević, a tužilac je bio pukovnik LJubomir Dabić. U statusu svedoka optužbe, izvedeni su mnogi pripadnici vojske, oficiri i podoficiri koji su potvrdili nalaze optužnice. Oficiri Milan Nedić, Dušan Simović, Milutin Nedić, Draža Mihailović i Mustafa Golubić odbili su da učestvuju u procesu.
Presuda Vojnog suda doneta je 23. maja 1917. godine. NJom su na kaznu smrti streljanjem osuđeni Apis, Rade Malobabić i artiljerijski major LJubo Vulović, dok je ostalim osuđenicima na najtežu kaznenu meru, a nakon završenog žalbenog postupka, smrtna presuda preinačena u zatvorsku. Osim pomenute trojice, naknadno su svi oslobođeni.
